Satılan ve Alınan Malların Özellikleri
1. Satılan malın maddesinin pis olmaması gerekir.
Bu bakımdan köpeği, domuzu, gübreyi ve insan pisliğini satmak sahih değildir. Bu hüküm şafiye göredir . Hanefi mehzebine göre tezek ve gübre satışı yapılabilir.
2. Satılan malın faydalı olması gerekir.
Bu bakımdan haşaratları, fareyi ve yılanı satmak caiz değildir. Bugün bir çok haşere, yiyecek olarak menülere girmiştir. Bu yiyecekleri tüketmek sahih olamayacağı kanaatini çıkartabiliriz.
3. Satıcı malın gerçek sahibi olmalı, alıcı satıcının izniyle malı almalıdır.
Malın sahibinin izni olmadan 3. bir kişiden malı satın almak caiz değildir. Eğer ki satıcı malın satışına sonradan izin verse bile akdin (sözleşmenin) yenilenmesi gerekir. Bir kadının kocasından mal satın alması da uygun değildir. Nitekim kocanın karısından mal satın almasının uygun olmadığı gibi... Babanın evlattan, evlattan da babanın mal satın alması dinimizce uygun görülmemektedir. Bütün bu muameleler eğer mal sahibi bu yakınları tarafından malının satıldığını bilse , o satışa rıza gösterecektir kanaatine dayanarak yapılsa dahi yine de uygun değildir. Çünkü mal sahibinin izni olmadan alışverişin yapılması doğru olmaz.
Malın sahibinin izni olmadan 3. bir kişiden malı satın almak caiz değildir. Eğer ki satıcı malın satışına sonradan izin verse bile akdin (sözleşmenin) yenilenmesi gerekir. Bir kadının kocasından mal satın alması da uygun değildir. Nitekim kocanın karısından mal satın almasının uygun olmadığı gibi... Babanın evlattan, evlattan da babanın mal satın alması dinimizce uygun görülmemektedir. Bütün bu muameleler eğer mal sahibi bu yakınları tarafından malının satıldığını bilse , o satışa rıza gösterecektir kanaatine dayanarak yapılsa dahi yine de uygun değildir. Çünkü mal sahibinin izni olmadan alışverişin yapılması doğru olmaz.
4. Satılan mal şer'an ve teslim edilmesi mümkün olan birşey olmalıdır.
Görünüşte mümkün olmayan bir malın satışı doğru değildir. Tutulmamış suda yüzen balık, hayvanın karnındaki cenin, boğanın karnındaki meni satılamaz. Koyunun sırtındaki yünü, hayvanın memesindeki sütü satmak da caiz değildir. Çünkü satıcıya teslim etmek zordur ve satılan kısımla satılmayan kısım karışıktır. Hayvanın yaşayıp yaşamıyacağını kestirmek mümkün değildir ve akid yapılmışsa geçersizdir.
5. Satılan malın miktarı, vasfı ve maddesi belli olmalıdır.
Satılan malın maddesini vasfını işaret etmek gerekir. Sana şu koyunlardan birini sattım, şu dükkandan 10 tane elbise sattım, Sana şu büyük arziden sana 10 dönümünü sattım Hangi taraftan istersen al gibi suretlerde satış yapmak batıldır. Satış esnasında malın vasıfları, cinsi adeti, maddesi belirtilmeli ve açık olmalıdır. Böyle bir satış daha sonraki oluşacak ihtilafların önüne geçecektir. Bir malın miktarını belirlemek ölçekle, tartı ve bakarak yapılır.
6. Satılan malın teslim edilmiş olması gerekir.
Daha bedeli ödenmemiş malı başkasına satmak doğru değildir. Çünkü çıkacak bir anlaşmazlık akdin bozulmasına sebeb olur ve diğer satıcıyı da mağdur eder. Ayrıca teslim edilmeyen malın vasıflarının da değişebileceği durumunu gözardı etmemek gerekir.
Daha bedeli ödenmemiş malı başkasına satmak doğru değildir. Çünkü çıkacak bir anlaşmazlık akdin bozulmasına sebeb olur ve diğer satıcıyı da mağdur eder. Ayrıca teslim edilmeyen malın vasıflarının da değişebileceği durumunu gözardı etmemek gerekir.
Yazı, İhya-i Ulum'ud-Din - İmam Gazali- kitabından derlenmiştir.
Arslan Yayınları - Yayına Hazırlayan Dücane CÜNDİOĞLU Tercüme Ali ARSLAN
